Zagrożenia naturalne w ekologicznej przestrzeni bezpieczeństwa

Niniejsza publikacja jest efektem dziewięciu lat pracy badawczej jej autora nad problematyką zjawisk i procesów naturalnych mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa powszechnego w wymiarze globalnym, regionalnym czy lokalnym, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zagrożenia naszego kraju. Badania o charakterze strukturyzacyjno-generalizującym związane były ze studiowaniem literatury przedmiotu, aktów prawnych, ale też wielu raportów. Ich efektem stała się w intencji autora uporządkowana wiedza dotycząca problematyki zagrożeń naturalnego pochodzenia, a także ich wpływu na bezpieczeństwo w wymiarze zarówno personalnym, jak i strukturalnym. Warto wspomnieć, że na potrzeby badań analizie poddano ponad 450 pozycji literatury oraz blisko 300 źródeł internetowych.

Spis Treści

WSTĘP 5

Rozdział 1
Ekologiczna przestrzeń bezpieczeństwa – aspekty teoretyczne 11
1.1. Współczesne podejście do bezpieczeństwa 11
1.1.1. Pojęcie i istotne cechy bezpieczeństwa 11
1.1.2. Kategoryzacja bezpieczeństwa 22
1.1.3. Podstawowe pojęcia ekologiczne 28
1.1.4. Ekologiczna przestrzeń bezpieczeństwa 34
1.1.5. Bezpieczeństwo ekologiczne 40
1.2. Zagrożenia naturalne a bezpieczeństwo 49
1.2.1. Pojęcie i istotne cechy zagrożeń bezpieczeństwa 49
1.2.2. Klasyfikacja zagrożeń bezpieczeństwa 58
1.2.3. Zagrożenia i katastrofy naturalne jako zagrożenia ekologiczne 64
1.2.4. Klasyfikowanie zagrożeń naturalnych 68

Rozdział 2
Zagrożenia ekologiczne o globalnym charakterze 75
2.1. Istota zagrożeń globalnych 75
2.2. Zmiany klimatyczne  79
2.2.1. Klimat i jego cechy 79
2.2.2. Zmiany klimatu – pojęcie, istota i konsekwencje 82
2.2.3. Zmiany klimatu w Europie i Polsce  93
2.3. Dziura ozonowa jako zagrożenie globalne  97
2.3.1. Dziura ozonowa – zakres i charakter zjawiska  97
2.3.2. Skutki ubytku ozonu 102
2.4. W kierunku globalnej katastrofy ekologicznej? 103

Rozdział 3
Zagrożenia dla ekosystemów  111
3.1. Ekosystemy i ich zagrożenia – aspekty teoretyczne 111
3.2. Zanik biologicznej różnorodności 115
3.3. Degradacja gleb 123
3.4. Niszczenie lasów 129
3.5. Niedobory i zanieczyszczenia wód 137
3.6. Degradacja mórz i oceanów 143
3.7. Zanieczyszczenia powietrza 150
3.8. Pożary wielkopowierzchniowe 156

Rozdział 4
Zagrożenia o charakterze geologicznym 167
4.1. Pojęcie i istota zagrożeń geologicznych 167
4.2. Trzęsienia ziemi 170
4.2.1. Pojęcie i mechanizmy powstania trzęsień ziemi 170
4.2.2. Rodzaje trzęsień ziemi 177
4.2.3. Skutki trzęsień ziemi 181
4.2.4. Ocena zagrożenia sejsmicznego 187
4.2.5. Zagrożenia sejsmiczne w Polsce 189
4.3. Fale tsunami 193
4.3.1. Pojęcie i istota tsunami 193
4.3.2. Skutki tsunami 196
4.3.3. Zagrożenie tsunami w Polsce 200
4.3.4. Ochrona przed tsunami 202
4.4. Erupcje wulkanów 204
4.4.1. Pojęcie, zasadnicze elementy i rodzaje wulkanów 204
4.4.2. Erupcje wulkanów i ich skutki 208
4.4.3. Zagrożenie erupcjami wulkanów i ochrona przed ich skutkami 222
4.5. Masowe ruchy ziemi 225
4.5.1. Pojęcie, typologia i charakterystyka masowych ruchów ziemi 225
4.5.2. Osuwiska jako czynnik zagrożenia bezpieczeństwa 229
4.5.3. Zagrożenie osuwiskami w Polsce i ich skutki 233
4.5.4. Ochrona przed osuwiskami 236
4.5.5. Lawiny – pojęcie, rodzaje i istota zagrożenia 239
4.5.6. Lawiny śnieżne 240
4.6. Geozagrożenia polskiego pasa wybrzeża Morza Bałtyckiego 249
4.6.1. Ogólna charakterystyka Morza Bałtyckiego 249
4.6.2. Charakterystyka pasa polskiego wybrzeża Bałtyku 252
4.6.3. Zagrożenia naturalne polskiego wybrzeża Bałtyku 256
4.6.4. Działania ochronne 261

Rozdział 5
Zagrożenia meteorologiczne 265
5.1. Pojęcie i istota zagrożeń meteorologicznych 265
5.2. Klimat Polski i warunkujące go czynniki 269
5.3. Zagrożenia związane z silnymi wiatrami 273
5.3.1. Pojęcie, istota i rodzaje silnych wiatrów 273
5.3.2. Huraganowe wiatry w Polsce związane z cyrkulacją atmosfery 284
5.3.3. Niebezpieczne wiatry lokalne w Polsce – trąby powietrzne, szkwały i feny 290
5.3.4. Derecho 298
5.3.5. Ryzyko zagrożenia silnymi wiatrami w Polsce i ich skutki 303
5.4. Zagrożenia związane z opadami i osadami atmosferycznymi 312
5.4.1. Opady i osady atmosferyczne – istota zjawiska 312
5.4.2. Intensywne opady deszczu 318
5.4.3. Opady gradu 324
5.4.4. Kwaśne deszcze 327
5.4.5. Mgły i zamglenia 332
5.4.6. Intensywne opady śniegu 340
5.4.7. Zawieje i zamiecie śnieżne 345
5.4.8. Marznący deszcz i gołoledź 348
5.5. Zagrożenia związane z temperaturą powietrza 352
5.5.1. Temperatura powietrza – pojęcie i istota 352
5.5.2. Silne mrozy 354
5.5.3. Przymrozki 358
5.5.4. Zagrożenia lodowe 360
5.5.5. Upały 364
5.6. Zagrożenia mieszane 370
5.6.1. Pojęcie, istota i rodzaje burz 370
5.6.2. Zagrożenie burzami w Polsce 374
5.6.3. Sztormy 376
5.6.4. Zimy stulecia 379
5.7. Anomalie pogodowe – El Niño i La Niña 381

Rozdział 6
Zagrożenia hydrologiczne 387
6.1. Pojęcie i istota zagrożeń hydrologicznych 387
6.2. Zasoby wodne w Polsce 389
6.3. Powodzie 396
6.3.1. Wezbrania i przybory wody 396
6.3.2. Powodzie – pojęcie, istota i klasyfikacja 401
6.3.3. Przyczyny i kierunki ewolucji zjawiska powodzi 409
6.3.4. Skutki powodzi 420
6.3.5. Historyczne powodzie na świecie i w Polsce 424
6.3.6. Zagrożenie powodziowe w Polsce 438
6.3.7. Ochrona przed powodzią 443
6.4. Susze 450
6.4.1. Pojęcie i istota zjawiska suszy 450
6.4.2. Zagrożenie suszami w Polsce 458
6.4.3. Skutki suszy 464
6.4.4. Ochrona przed suszą i walka z jej skutkami 470

Rozdział 7
Zagrożenia biologiczne 477
7.1. Pojęcie, istota i klasyfikowanie zagrożeń biologicznych 477
7.2. Epidemie i pandemie – masowe choroby ludzi 481
7.2.1. Czynniki biologiczne powodujące zagrożenie dla człowieka 481
7.2.2. Epidemiologiczne aspekty chorób zakaźnych 493
7.2.3. Historyczne pandemie 498
7.2.4. Współczesne epidemie i pandemie 508
7.2.5. Ryzyko zagrożenia epidemiami w Polsce i ich skutki 520
7.3. Masowe choroby zwierząt – epizootie 525
7.4. Masowe choroby roślin – epifitozy 532
7.5. Występowanie szkodników na masową skalę 535
7.6. Skażenia biologiczne żywności i wody  539
7.7. Człowiek jako sprawca zagrożeń biologicznych 543
7.7.1. Aspekty historyczne 543
7.7.2. Broń i wojna biologiczna 549
7.7.3. Bioterroryzm 559
7.7.4. Wypadki i awarie przemysłowe 565
7.8. Ochrona przed zagrożeniami biologicznymi 566

Rozdział 8
Zagrożenia kosmiczne 575
8.1. Pojęcie i istota zagrożeń kosmicznych 575
8.2. Ziemia we Wszechświecie 579
8.3. Pogoda kosmiczna jako źródło zagrożeń 583
8.3.1. Pogoda słoneczna – pojęcie i ogólna charakterystyka 583
8.3.2. Wpływ pogody kosmicznej na bezpieczeństwo 588
8.4. Skutki promieniowania kosmicznego dla zdrowia i życia człowieka 593
8.4.1. Pojęcie, istota i rodzaje promieniowania kosmicznego 593
8.4.2. Wpływ promieniowania kosmicznego na ludzi 596
8.5. Kolizje z obiektami kosmicznymi 600
8.5.1. Kolizje Ziemi z obiektami kosmicznymi i ich skutki 600
8.5.2. Ryzyko zagrożenia 609
8.5.3. Obrona planetarna 614
8.6. Obce cywilizacje – zagrożenie realne czy potencjalne? 620

ZAKOŃCZENIE 625
SPIS RYCIN, TABEL I RAMEK 627
BIBLIOGRAFIA 635
SŁOWNIK PODSTAWOWYCH TERMINÓW . 685