Dlaczego opiekujemy się dziećmi? Filozoficznoprawne uzasadnienia podstaw władzy rodzicielskiej

Celem pracy jest próba odpowiedzi na zawarte w jej tytule pytanie: dlaczego opiekujemy się dziećmi? Pytanie to nie jest jednak pozbawione kontekstu. Ten określa podtytuł sugerujący związek opieki nad potomstwem z prawną instytucją władzy rodzicielskiej, co więcej, upatrujący w niej jej podstawy. Podtytuł pracy odnosi się również do pojęcia filozoficznoprawnych uzasadnień. Sformułowanie to wyznacza kierunek i zakres refleksji prowadzonej w książce. Nawiązanie do terminu „uzasadnienie” oznacza, że w mojej ocenie konieczne jest podjęcie rozważań nad uprawomocnieniem opieki rodzicielskiej nad dziećmi. Nawiązanie do filozofii prawa wskazuje z kolei, że prowadzone rozważania będą wykraczały poza dziedzinę prawa pozytywnego, nie będą miały charakteru dogmatycznoprawnego. Nie oznacza to, że praca ma charakter wyłącznie normatywny, oceniający. Owszem, rozdziały dotyczące etycznego uzasadnienia rodzicielskiej opieki nad dziećmi stanowią jej rdzeń, ale punktem wyjścia są uwagi deskryptywne. Dotyczą one aktualnego statusu opieki nad potomstwem w polskim porządku prawnym (zwłaszcza na tle instytucji władzy rodzicielskiej) oraz ukazują, jak przebiegał historyczny rozwój tej instytucji. Praca ma zatem na celu zbadanie niewypływających z samego prawa pozytywnego podstaw opieki nad dziećmi, którą uznaję za zasadniczy element władzy rodzicielskiej (Fragment Wstępu).

Spis treści

Wstęp. Cele pracy, założenia, metody 9

Rozdział 1
Rodzicielska opieka nad dzieckiem w ujęciach dogmatycznym i historycznoprawnym 17
1.1. Z dogmatyki prawa – o władzy rodzicielskiej 17
1.2. Zagadnienia terminologiczne 28
1.3. Relacje między rodzicami a dziećmi w ujęciu prawnohistorycznym 33

Rozdział 2
Ewolucyjne podstawy opieki nad dziećmi 55
2.1. Historia i podstawowe założenia ewolucjonizmu 55
2.2. Ewolucjonizm a prawoznawstwo 60
2.3. Wyjaśnienie zjawiska opieki nad dziećmi z perspektywy psychologii ewolucyjnej 67
2.4. Problem błędu naturalistycznego i inne zastrzeżenia 75

Rozdział 3
Czy opiekuńczość jest cnotą? Etyka cnót wobec opieki nad dziećmi. 79
3.1. Wprowadzenie 79
3.2. Czym jest etyka cnót? 81
3.3. Opiekuńczość jako cnota 92
3.4. Rola edukacji i moralnego autorytetu 97
3.5. Etyka troski 101
3.6. Podsumowanie i prawne implikacje 109

Rozdział 4
Czy opieka jest przyjemna, użyteczna bądź efektywna ekonomicznie? Utylitaryzm wobec problemu opieki nad dziećmi 113
4.1. Wprowadzenie 113
4.2. Utylitaryzm. Geneza, istota, odmiany i krytyka 114
4.3. Utylitaryzm wobec opieki nad dziećmi 125
4.4. Wybrane wątki myśli Petera Singera i ich implikacje w kontekście problemu opieki nad dziećmi 134
4.5. Zamiast podsumowania. Law and economics a rodzina 143

Rozdział 5
Czy podstawy opieki rodzicielskiej można ująć w ramach jednej maksymy? Deontologia wobec opieki nad dziećmi 151
5.1. Wprowadzenie 151
5.2. Etyka deontologiczna. Uwagi ogólne 152
5.3. Immanuel Kant wobec rodziny 158
5.4. Filozofia polityczna Johna Rawlsa a sprawiedliwość i rodzina. 169
5.5. Konkluzje 180

Rozdział 6
Delegitymizacja rodzicielskiej opieki nad dziećmi 183
6.1. Wprowadzenie 183
6.2. „Rozproszenie” opieki rodzicielskiej – zbiorowe wychowywanie dzieci 184
6.3. „Przenoszenie” opieki rodzicielskiej – przypadek macierzyństwa zastępczego 197
6.4. „Podważanie” władzy rodzicielskiej – przykład myśli
Samanthy Godwin 208
6.5. Podsumowanie 224

Rozdział 7
Opieka rodzicielska jako prawo człowieka 227
7.1. Wprowadzenie 227
7.2. Filozofia i teoria praw człowieka a rodzicielska opieka nad dzieckiem 229
7.3. Opieka nad dzieckiem w wybranych aktach prawnych
uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka 240
7.4. Rodzicielska opieka nad dzieckiem w praktyce Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 252
7.5. Podsumowanie 262

Zakończenie 265

Bibliografia 275

Orzeczenia sądowe 289

Akty prawne 290