Męstwo jako sposób spełniania się osoby. Studium antropologiczne

Prezentowana książka dotyczy filozofii Jeana Paula Sartre’a (1905-1980), Gabriela Marcela (1889-1973), Edyty Stein (1891-1942) i Karola Wojtyły (1879-2005). Wybrani filozofowie żyją w zbliżonym czasie, który przyniósł wiele znamiennych pytań i problemów o charakterze egzystencjalnym i kulturowym, a czas drugiej wojny światowej wniósł w ich życie wiele cennych doświadczeń. Byli wybitni swoim czasie, rozpoznawalni w przestrzeni kultury, uznawani także poza Europą, nagradzani.

Wątek, który najbardziej mnie zainteresował, dotyczył człowieka w aspekcie jego osobowego spełniania się. O ile w przypadku Marcela, Stein i Wojtyły jest on bardzo wyraźny i często wyrażony wprost, o tyle w twórczości Sartre’a w takiej formie nie występuje. Sartre był tym filozofem, który stawiając trudne pytania, umieszczał egzystencję człowieka w sytuacjach nierzadko bez wyjścia, co nie oznacza, że wyjścia nie ma. Sartre zdradziłby samego siebie, gdyby takie wyjścia wskazywał komukolwiek. Trzeba ich szukać. To poszukujące nastawienie towarzyszyło mi podczas studium Sartre’a. Trwało ono podczas lektury pism pozostałych myślicieli, jednak ich propozycje były bardziej spójne i dobrze odniesione do życia, co niekiedy przybierało postać świadectwa, a nawet męczeństwa. W czterech rozdziałach prezentowanej rozprawy rozwijam zagadnienie męstwa w sposób, jaki wyznacza struktura osoby. Z tego powodu za przedmiot analizy kolejno obieram egzystencjalne i personalne kryteria męstwa, by zbadać męstwo pod kątem twórczego bycia sobą i osobą, następnie męstwo współistnienia z Drugim, a w końcu męstwo w osobowym spełnianiu się człowieka.

Wstęp    5

R o z d z i a ł I
Egzystencjalne i personalne kryteria męstwa  17
1. Wprowadzenie    17
2. Męstwo wobec istnienia   18
Konteksty filozofii egzystencjalnej Jeana Paula Sartre’a 19
Przytłaczająca oczywistość istnienia a męstwo  25
Trwoga wobec przeszłości   29
Męstwo transcendowania faktyczności istnienia  35
Podsumowanie   40
3. Męstwo bycia w sytuacji   41
Konteksty filozofii konkretnej Gabriela Marcela  41
Osobowe uwarunkowania odwagi i męstwa  49
Męstwo w osobowej aktywności człowieka  58
Dusza i duch jako autonomiczny kompleks dynamiczny 61
Podsumowanie   64
4. Męstwo jako odpowiedź na wezwanie  65
Konteksty filozofii duchowej Edyty Stein  65
Męstwo jako czynnik wewnętrznego formowania człowieka 73
Transcendentny aspekt formowania człowieka  79
Podsumowanie   83
5. Męstwo jako spełnianie się osoby w czynie  83
Konteksty filozofii osoby Karola Wojtyły  84
Męstwo jako actus personae   91
Istota osobowego spełniania się człowieka w czynie  97
Podsumowanie   100

R o z d z i a ł II
Męstwo bycia sobą i osobą   103
1. Wprowadzenie    103
2. Wybór siebie w wolności   104
Wolność jako motyw bycia i czynu  104
Wolność jako warunek i cel czynu  106
Wybór siebie w czynie   108
Podsumowanie   111
3. Być osobą to stawiać czoło sytuacji   112
Bycie w sytuacji   113
Męstwo jako siła rozporządzalności  116
Pragnienie przekraczania siebie jako wyraz męstwa  121
Męstwo jako pragnienie bycia   123
Spełnienie się w Miłości   123
Odwaga skupienia i kontemplacji  125
Podsumowanie   126
4. Wewnętrzna przemiana człowieka w osobę  127
Relacje naturalno-przedmiotowe a odwaga  128
Życie w duchu   132
Relacje duchowo-podmiotowe   133
„Twierdza duchowa” jako forma integracji osobowej  140
Podsumowanie   147
5. Osobowa struktura integracji   148
Wewnętrzne źródła odwagi   148
Dynamika męstwa w aspekcie miłości  152
Męstwo jako czyn integrujący osobę  154
Podsumowanie   156

R o z d z i a ł III
Męstwo współistnienia z Drugim  159
1. Wprowadzenie    159
2. Relacje z Innym jako pozytywna internalizacja i transformacja siebie 160
Odwaga spojrzenia na własne i cudze Ja  160
Odwaga ocalenia siebie   166
Podsumowanie   172
3. Odwaga bycia świadkiem jako sposób bycia wobec Drugiego 173
Aksjologiczny wymiar świadectwa  174
Wewnętrzne akty odwagi nadziei  178
Komunikacyjne akty odwagi   182
Wierność jako akt męstwa   184
Męstwo jako afirmacja ojcostwa i synostwa  187
Podsumowanie   192
4. Bycie-wobec-Drugiego i bycie-z-Drugim drogą osobowego spełniania się człowieka    193
Wczucie jako metoda identyfikacji Drugiego  193
Być wobec Drugiego, by być dla siebie  198
Wiara jako praktykowanie odwagi i męstwa  204
Κένωσις jako mistyczny akt odwagi  210
Podsumowanie   216
5. Spełnianie się człowieka z Drugim i we wspólnocie osób 217
Spełnianie się z Drugim   217
Spełnianie się we wspólnocie osób  221
Spełnianie się „wespół z innymi”  222
Podsumowanie   224

R o z d z i a ł IV
Męstwo w osobowym spełnianiu się człowieka  227
1. Wprowadzenie    227
2. Istota osobowego spełniania się człowieka  230
Spełnienie w Prawdzie   231
Spełnienie w Dobru   238
Spełnienie w Pięknie   241
Podsumowanie   245
3. Męstwo jako akt osoby ludzkiej   246
Samorealizacja jako wyraz odwagi i męstwa  248
Męstwo jako akt wolności   252
Męstwo jako „czynienie osoby”   255
„Reditio personae ad seipsam”   256
Podsumowanie   259
4. Spełnienie w Bogu   260
Homo religiosus   262
Bóg i człowiek w relacji mocy i męstwa  266
„Pan moją mocą i pieśnią” (Wj 15, 2)  267
„Boże mój, czemuś mnie opuścił” (Mt 27, 46)  268
Podsumowanie   270

Zakończenie    271
Summary    281
Bibliografia    284
Indeks nazwisk    295