Wszystkie chwyty dozwolone? Warianty gry o władzę w "Kronice polskiej" Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem

Nadrzędnym celem rozprawy jest ukazanie różnych płaszczyzn prowadzenia walki o uzyskanie wpływów, czyli konstytuowania się władzy na różnych poziomach, ujawniane w Kronice polskiej Mistrza Wincentego. Koncepcja napisania dysertacji tego typu wyniknęła z dokładnej analizy spectrum literatury przedmiotowej dotyczącej historycznej wykładni Wincentyńskiego źródła i równocześnie z dojrzenia potrzeby interdyscyplinarnego potraktowania problemu. Warto zaznaczyć, iż tworzone są opracowania na temat dążenia do objęcia władzy w okresie przed, w trakcie i po rozbiciu dzielnicowym, lecz dotyczą one wybranej formy rywalizacji, np. książąt o władzę lub rodów o potencjalne wpływy. Stanowią one analityczne studium bądź monografię danego władcy z dynastii Piastów. Wobec powyższego brakuje syntetycznego opracowania łączącego zarówno motywy wyścigu o tron krakowski, jak i eksplikacji tych dążeń przez pryzmat samej kroniki. Zasadniczo więc idea władzy była rozpatrywana przez wielu historyków, często jednak jako problem pochodny. Zasygnalizowana została również w monografiach na temat Mistrza, historiografa‑artysty, propagatora idei moralnych, znającego doskonale wiele dyscyplin wiedzy. Toteż, pomimo wielokrotnych ujęć jego postaci, nie udało się omówić wszystkich możliwych funkcji, które Kadłubek mógł skrupulatnie wypełniać.
[...]
Rozprawa jest próbą spojrzenia hermeneutycznego na źródło Mistrza. Analiza poszczególnych fragmentów odsyła do całości dzieła. Literacki ogląd zmusza czytelnika do głębszego przyjrzenia się i rozpatrzenia funkcji wcielonych w przekaz kronikarski przedstawień z przedziału „cudownych”, tj. rozmnożenia pokarmów na stole Piasta, cudownego poczęcia Bolesława Krzywoustego za sprawą modlitw czy wypełniającego się proroctwa objęcia władzy przez Kazimierza. Ubarwienie i literackie ukształtowanie tych informacji zmusza do refleksji nad tworzeniem mitu, konstytuowaniem symboli, a także postępującej metaforyzacji.
[...]
pokazuje różne możliwości i poziomy mówienia o władzy, a także różnorodne formy wdrażania, w ówczesnej rzeczywistości przełomu XII i XIII wieku, konkretnej ideologii. Jednocześnie zagadnienie jest polem nadal otwartym dla kolejnych badaczy, pragnących z innej perspektywy pogłębić dane zdarzenia, które mają mniejsze bądź większe oparcie źródłowe.
[fragmenty Wstępu]

SPIS TREŚCI

WSTĘP ... 7

1. MISTRZ WINCENTY – JEGO OTOCZENIE I DZIEŁO ... 37
1.1. Losy Mistrza Wincentego tzw. Kadłubka i ich wpływ na jego dzieło ... 37
1.2. Mistrz Wincenty a książę Kazimierz Sprawiedliwy ... 55
1.3. Koneksje rodzinne. Kwestia Piotra Włostowica ... 62
1.4. Rola duchowieństwa w świetle kroniki ... 73
1.5. Czas powstania kroniki Mistrza oraz jej inspiratorzy ... 83
1.6. Kwestia potencjalnego protektora ... 90

2. WPŁYWY I ODDZIAŁYWANIA A KSZTAŁT KRONIKI ... 95
2.1. „Autorzy” Kroniki polskiej? ... 95
2.2. Mistrz Wincenty i jego stosunek do Kroniki polskiej Anonima tzw. Galla ... 104
2.3. XII-wieczny humanizm i jego oddziaływanie na Anonima Galla i Mistrza Wincentego ... 116
2.4. Średniowieczna zasada anonimowości i kwestia sposobu jej zastosowania w kronice. Mistrz Wincenty wobec własnej opowieści ... 139
2.5. Metody stosowane przez Mistrza Wincentego i cele ich użycia ... 145
2.6. Widowisko jako nośnik ideologii w kronice Mistrza Wincentego – misja duchowieństwa ... 163
2.7. Dzieje księcia Kazimierza – wykorzystanie elementu widowiska ... 178

3. PRZESZŁOŚĆ W KRONICE W SŁUŻBIE TERAŹNIEJSZOŚCI ... 189
3.1. Sprawa biskupa Stanisława – antywzorca władcy ... 193
3.2. „Polityka pamięci” na przykładzie Bolesława Krzywoustego ... 202
3.3. Relacje między braćmi w ujęciu Mistrza. Stosunek Mistrza do książąt ... 213
3.4. Wincentego wizja „władzy sprzężonej” ... 232
3.5. Koncepcja władcy idealnego i źródło jej inspiracji ... 241

4. PROBLEMATYKA KSZTAŁTOWANIA SIĘ ŚWIADOMOŚCI „NARODOWEJ” NA KARTACH KRONIKI MISTRZA WINCENTEGO ... 249
4.1. Mit i legenda jako przyczynek do tworzenia się wspólnoty ... 249
4.2. Wspólnota pamięci ... 254
4.3. Wątki legendarne – rola nadana im przez Mistrza Wincentego ... 261
4.3.1. Kołowrót dziejów i rozbudowa mitu wiecznego powrotu ... 261
4.3.2. Mit Piasta i Popiela jako metafora władzy i władcy ... 265
4.3.3. Na podstawie Wincentyńskiej opowieści o Aleksandrze Macedońskim ... 288
4.4. Przestrzeń mitu poza czasami legendarnymi. Szkic o bitwie na Psim Polu ... 293

5. ROLA ELIT MOŻNOWŁADCZYCH W XII WIEKU – WSPIERANIE WŁADZY KSIĄŻĘCEJ ... 303
5.1. Mistrz wobec statutu Bolesława Krzywoustego i walk o władzę między jego synami ... 303
5.2. Relacja Kazimierza z Bolesławem Kędzierzawym w przekazie Mistrza Wincentego ... 336
5.3. Introdukcja do rządów Kazimierza według Mistrza Wincentego. Kandydaci do tronu ... 338
5.4. Stronnictwo zwolenników Mieszka Starego w świetle opowieści o grze w kości. „Wielmoża” Jan i „mężowie Beliala” ... 348
5.5. Wygnanie Mieszka i tego konsekwencje – Mistrz wobec wojewody mazowieckiego Żyry i jego rodu ... 356
5.6. Problem otrucia Kazimierza Sprawiedliwego w ujęciu Mistrza Wincentego ... 362
5.7. Zagadnienie wymiany w szeregach elity według Mistrza Wincentego ... 377
5.8. Bitwa nad Mozgawą ... 399
5.9. Arcybiskup Bogumił i arcybiskup Piotr ... 414
5.10. Sprawa Henryków Kietliczów ... 420

6. GRA O WŁADZĘ NA POCZĄTKU XIII WIEKU – W ŚWIETLE KRONIKI I NA PRZYKŁADZIE LOSÓW WINCENTEGO ... 429
6.1. Sprawa „nadzwyczaj ludzkiego” Władysława Laskonogiego ... 429
6.2. Kryzys władzy w przypowieści o gryfie i lisicy w kontekście wydarzeń z 1202 roku – możliwe interpretacje ... 435
6.3. Dlaczego Mistrz Wincenty zrezygnował z piastowania funkcji biskupa krakowskiego? ... 449
6.3.1. Tradycje krucjatowe a dalszy wyścig po władzę ... 453
6.3.2. Sprawa wojewody mazowieckiego Krystyna ... 464
6.3.3. Sprawa Iwona Odrowąża ... 468

ZAKOŃCZENIE ... 477

SUMMARY
Variants of the game for power in the Polish Chronicle of Master Vincent called Kadłubek ... 487

BIBLIOGRAFIA ... 491